Niedobór litu – czy to możliwe i jakie są jego skutki?

Lit to pierwiastek chemiczny naturalnie występujący w minerałach, skałach oraz wodach. Uważa się go za jeden z trzech pierwszych pierwiastków (oprócz wodoru i helu), które powstały w wielkim wybuchu[1].  W czystej postaci jest to miękkie ciało stałe o srebrno-białej barwie. Wyróżnia się wysoką reaktywnością, dlatego w naturze występuje jedynie w postaci związków chemicznych, które najczęściej mają budowę jonową. 

Potencjalne korzyści zdrowotne litu zostały odkryte w 1817 roku. Początkowo zaczęto go stosować w leczeniu dny moczanowej, ponieważ badania wykazały, iż lit może rozpuszczać kryształy kwasu moczowego. W latach 30 XX wieku lit stał się powszechnie dostępnym lekiem[2]. 

Pod koniec XIX wieku wykazano, że lit w niewielkich ilościach występuje w ludzkich tkankach. Ze względu na to, że spore ilości minerału występują w wodzie, w zależności od trybu życia można lit dostarczać wraz z dietą.  Lit to składnik mineralny uważany za niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, jednak nadmierne dawki minerału mogą być szkodliwe dla zdrowia. Kiedy należy uzupełniać lit, jakie są objawy niedoboru pierwiastka i czy w ogóle występuje takie zjawisko jak niedobór litu?

Czy niedobór litu faktycznie występuje?

Niedobór litu to temat, który rodzi wiele pytań w świecie nauki. Pomimo tego, że lit nie jest oficjalnie klasyfikowany jako mikroelement, rośnie liczba dowodów wskazujących na jego istotną rolę w zdrowiu ludzi.

Pierwiastek ten jest obecny w śladowych ilościach w naszej diecie, najczęściej pochodzący z pożywienia i wody. Badania wykazały korelację między niskim poziomem litu w wodzie pitnej a wyższymi wskaźnikami przestępczości, demencji, samobójstw i śmiertelności. Czy to sugeruje, że lit jest niezbędny dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia?

Choć nauka nie jest jednomyślna w tej kwestii, istnieją argumenty za tym, że lit powinien być uznany za mikroelement. Niektórzy naukowcy proponują ustalenie dziennej dawki spożycia tego pierwiastka na poziomie 1 mg dla dorosłych, co podkreśla potencjalne znaczenie litu dla zdrowia psychicznego i fizycznego [3].

Niewątpliwie lit odgrywa ważną rolę w zdrowiu psychicznym, będąc kluczowym składnikiem niektórych leków psychotropowych. Jako stabilizator nastroju, jest szczególnie skuteczny w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Może to sugerować, że odpowiednie stężenie litu może mieć korzystny wpływ na zdrowie psychiczne.

Ponadto, problematyczne może być utrzymanie odpowiedniego poziomu litu w diecie, zwłaszcza na terenach, gdzie gleba jest słabo zasobna w ten pierwiastek lub gdzie rośliny są uprawiane na glebach sztucznie nawożonych. Badania sugerują, że niskie stężenia litu mogą być związane z większym ryzykiem depresji, samobójstw i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

Zawartość litu w jedzeniu i wodzie

Lit jest pierwiastkiem śladowym, co oznacza, że występuje w niskich stężeniach w środowisku naturalnym, w tym w jedzeniu i wodzie. Duże znaczenie dla zawartości litu w pożywieniu ma miejsce, z którego dane produkty pochodzą. 

Lit znajdziemy w różnych produktach żywnościowych, do których należą takie produkty jak[4]:

• Orzechy (8.8 mikrogramy/g),

• Zboża (4.4 mikrogramy/g),

• Ryby (3.1 mikrogramy/g),

• Warzywa (2.3 mikrogramy/g),

• Produkty mleczne (0.5 mikrogramy/g).

Średnie stężenie litu w wodzie pitnej wynosi około 0,1 mg/l, ale może wynosić też od 0,002 mg/l do 0,5 mg/l, w zależności od regionu, z jakiego woda jest wydobywana[5]. Wyjątkowym przypadkiem wód o wysokiej zawartości litu są wody lecznicze, czyli wody o szczególnych właściwościach pro zdrowotnych. Zawartość litu w takich wodach może sięgać 12 mg/l jak w przypadku wody Szczawa I. 

Lit jako lek psychoaktywny

Lit stosowany jest, jako lek psychotropowy w leczeniu chorób afektywnych dwubiegunowych (bipolarnych), a także w kilku innych zaburzeniach psychicznych, między innymi w schizofrenii i depresji[6]. Do produkcji leków wykorzystuje się sole litu, takie jak węglan litu, cytrynian litu lub chlorek litu. W zaburzeniach psychicznych stosuje się najczęściej dawkę od 300 do 1200 mg na dobę. 

Węglan litu zaliczany jest do grupy leków normotymicznych, czyli stabilizujących nastrój. Celem farmakoterapii jest normalizacja zaburzeń nastroju i zapobieganie nawrotom choroby dwubiegunowej. Lit można znaleźć także w dostępnych bez recepty suplementach diety. W takich produktach najczęściej wykorzystywany jest orotan litu.

Zarówno leki jak i suplementy diety zawierające lit powinny być jednak spożywane dokładnie z zaleceniami lekarza lub producenta. Zbyt duże dawki pierwiastka mogą prowadzić do działań niepożądanych, takich jak: nudności, biegunka, zmiana rytmu serca, zmęczenie, osłabienie, oszołomienie lub nasilenie pragnienia.

Wykorzystanie litu w dializie

Lit jest stosowany, jako składnik elektrolitu w roztworach do dializy, które służą do oczyszczania krwi u pacjentów z niewydolnością nerek.

W roztworach dializacyjnych lit występuje w postaci jonów, które są wymieniane z jonami innych elektrolitów (takich jak sód, potas, wapń) podczas przepływu krwi przez dializator. Jest to część procesu dializy, który pozwala na usuwanie nadmiaru substancji toksycznych z krwi pacjenta.

Lit jest stosowany w niskich stężeniach w roztworach dializacyjnych, ponieważ w wysokich stężeniach może wywoływać toksyczne działanie na układ nerwowy i mięśniowy. W związku z tym koncentracja litu w roztworach dializacyjnych jest starannie monitorowana i kontrolowana przez personel medyczny, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjentów[7].

Co robi lit w organizmie?

Pierwiastek znany jest przede wszystkim ze zdolności stabilizacji nastroju, przez co stał się powszechnie wykorzystywany w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Badania wykazały, że lit potrafi zwiększyć syntezę serotoniny w mózgu nawet o 80%, a jego działanie odczuwalne jest po 15 minutach od przyjęcia litu, ponieważ dokładnie tyle czasu wymaga przekroczenie bariery krew-mózg transportującej lit do mózgu.

Inne badania wykazały, iż stosowanie litu może spowodować zwiększenie gęstości neuronów i objętości hipokampa. U osób z chorobą afektywną dwubiegunową podczas terapii litem zaobserwowano poprawę pamięci werbalnej..

Sposoby na zwiększenie poziomu litu

Niedobory litu zdarzają się rzadko, jednak niedostateczna ilość tego pierwiastka może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego warto wiedzieć, co robić, aby zwiększyć poziom litu w organizmie.

Źródła w jedzeniu i wodzie

Większość osób pobiera odpowiednie ilości litu w codziennej diecie.  Ilości litu dostępne w otoczeniu w dużej mierze zależą od miejsca zamieszkania i otoczenia, w którym się znajdujemy, np. w USA ilości litu w wodzie pitnej mogą wahać się od poziomu znikomego do ponad 170 mikrogramów (1,7 mg/l) na litr w zależności od regionu[8]. 

Głównymi źródłami litu w jedzeniu są zboża, ziemniaki, pomidory czy kapusta. Wprowadzając te produkty do diety, można w dużym stopniu uzupełnić odpowiednią ilość litu w organizmie. Niestety wobec coraz bardziej uprzemysłowionego, intensywnego rolnictwa rośliny nawożone sztucznymi nawozami tracą istotne elementy odżywcze jak również lit. Jednym z najlepszych naturalnych źródeł litu jest też woda mineralna zawierająca ten pierwiastek. Wody mineralne zawierające lit znane są od wielu wieków, popularna miejscowość Lithia Springs w stanie Georgia w USA, bogata w źródła wody mineralnej z litem przez długi czas przyciągała pisarzy, artystów i prezydentów przybywających celem kuracji wodami bogatymi w ten pierwiastek. Woda ta była bowiem ceniona jako lecznicza woda mineralna, za swoje terapeutyczne korzyści zdrowotne zarówno dla ciała, jak i umysłu.

O dawnej popularności litu w pożywieniu przerwanej stosownymi regulacjami świadczy ciekawy fakt nt. Pierwotnych receptur popularnych do dzisiaj napojów gazowanych jak Coca-Cola i 7UP które w swoich oryginalnych recepturach posiadały cytrynian litu a sama nazwa 7UP miała by pochodzić od masy atomowej tego pierwiastka.

Dobrym źródłem litu mogą być też niektóre herbaty. Ćwierć litra herbaty czarnej dostarcza ok. 0,58-1,35 mikrogramów/g litu, a 0,25 litra herbaty czerwonej zawiera 0,7-1,70 mikrogramów litu[9]. 

Kup wodę z litem

Suplementy

Lit jest stosowany, jako składnik w niektórych suplementach diety, zwłaszcza tych reklamowanych, jako poprawiające funkcję mózgu i stabilizujące nastrój. Jednak stosowanie litu w suplementach bywa kontrowersyjne i nie jest powszechnie zalecane ze względu na potencjalne ryzyko przedawkowania i toksycznych działań.

Ponadto, suplementy diety zawierające lit mogą być szkodliwe, jeżeli są stosowane w nadmiernych ilościach. Lit może wywołać toksyczne działania na układ nerwowy i mięśniowy w przypadku przedawkowania, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym uszkodzenia nerek i wątroby.

Potencjalne skutki zdrowotne związane z niskim poziomem litu w organizmie

Lit to pierwiastek, który ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowego działania ośrodkowego układu nerwowego. Badania naukowe wykazały, że niedobór litu w organizmie może mieć potencjalne skutki zdrowotne, które związane są z zaburzeniami funkcjonowania niektórych procesów układu nerwowego. 

Ryzyko samobójstwa

Badania wykazały, że u osób z zaburzeniami nastroju, żyjącymi w obszarach o niskiej zawartości litu w wodzie pitnej występowało większe ryzyko samobójstwa w porównaniu z osobami żyjącymi w obszarach o wyższej zawartości litu w wodzie pitnej. Jedno badanie wykazało, że poziom litu we krwi był niższy u osób, które próbowały popełnić samobójstwo, w porównaniu z grupą kontrolną[10].

Zachowania przestępcze i agresja

Nie ma jednoznacznych badań, dowodzących, że niedobór litu ma wpływ na spotęgowanie zachowań agresywnych, jednak niektóre testy wskazują na to, iż niska zawartość tego pierwiastka w organizmie może mieć znaczenie dla regulacji nastroju i zachowań impulsywnych, co z kolei może przełożyć się także na zwiększenie poziomu agresji i zachowań agresywnych[11]. 

Demencja i choroba Alzheimera

Naukowcy zidentyfikowali powiązanie ilość litu w organizmie z ryzykiem rozwoju demencji. Według niektórych specjalistów niedobór tego pierwiastka może zwiększać ryzyko zachorowania. Choć jest już sporo dowodów na korzystny wpływ litu na zmniejszenie ryzyka demencji, to wciąż potrzebne jest więcej badań, aby uznać tę tezę za wiążącą[12].

Starzenie się

Niektórzy badacze nazywają lit pierwiastkiem długowieczności. Jest to związane ze zdolnością litu do hamowania w mózgu zachodzących w nim zmian, powiązanych z upływem czasu, czyli starzeniem się. Przyjmuje się również, że u osób zdrowych lit może wpływać na ochronę komórek mózgowych[13].

Długość życia

Według jednego z badań, niższe poziomy litu w wodzie wodociągowej były powiązane z wyższymi wskaźnikami zgonów z dowolnej przyczyny (nie tylko samobójstw). Zostało to oparte na danych zebranych z 234 hrabstw Teksasu i ponad 6,1 tys. próbek wody[14].

Podobnie, inne badanie wykazało związek między niższym poziomem litu w wodzie pitnej a wyższą śmiertelnością z jakiejkolwiek przyczyny w 18 sąsiednich japońskich gminach zamieszkałych łącznie przez ponad 1,2 miliona osób[15].

Co może wyjaśniać te wyniki? Według kilku badań, lit zwiększa długość telomerów – małych białek, które chronią chromosomy DNA. Im dłuższe są telomery, tym więcej miejsca na podział mają komórki. Długość telomerów jest czymś w rodzaju piasku w górnej części klepsydry – im więcej, tym lepiej[16].

Depresja

Istnieją dowody na to, że niedobór litu może pogłębiać objawy depresji. Według badań klinicznych stosowanie litu może pomóc w redukcji objawów depresyjnych, takich jak smutek, brak zainteresowania, beznadziejność, zmęczenie i problemy z koncentracją.

W badaniu przeprowadzonym na ponad 3 tysiącach studentów w Japonii, niski poziom litu w wodzie z kranu odpowiadał gorszym objawom depresji[17].

Regeneracja komórkowa

Niedobór litu może mieć niekorzystny wpływ na metabolizm i transport jonów w organizmie, co może wpłynąć na zdolność komórek do regeneracji i naprawy. W jednym badaniu przeprowadzonym na myszach wykazano, że niedobór litu wpłynął na proliferację komórek i spowodował opóźnienie w procesie gojenia ran.

Ile litu wystarczy na co dzień?

Czy to możliwe, że społeczności bardziej pokojowych, mniej agresywnych, mniej impulsywnych i szczęśliwszych ludzi mają po prostu więcej litu w wodzie? Czy wzrost przemocy z użyciem broni palnej, samobójstw i zabójstw może być – przynajmniej częściowo – spowodowany spadkiem poziomu litu.

Wciąż nie mamy jednoznacznych odpowiedzi na te pytania. Jednak badania wydają się sugerować, że podniesienie nieco poziomu litu w organizmie w naturalny sposób jest korzystne.

Minimalny poziom spożycia niezbędny do utrzymania zdrowia jest nieznany i nie został oficjalnie ustalony. Jednak pomimo faktu, że pierwiastek ten nie jest oficjalnie uznawany za mikroelement, niektórzy naukowcy zasugerowali tymczasowe zalecane spożycie na poziomie 1000 μg/dzień, czyli 1 mg/dzień dla osoby dorosłej o wadze 70 kg[18]. Należy jednak pamiętać, że poziomy te nie są oficjalnie uznawane ani wspierane przez dobrze zaprojektowane, niezależne badania na dużą skalę.

Kup wodę z litem

Ile litu to za dużo?

Problem z litem polega na tym, że brakuje badań dotyczących jego ogólnego bezpieczeństwa. Możemy przypuszczać, że lit jest stosunkowo bezpieczny w małych dawkach, opierając się na fakcie, że sama jego wykrywalność możliwa jest do zbadania dopiero przy przyjmowaniu znacznie wyższych dawek (150-300 mg/dzień) stosowanych jako dożywotnie, stałe leczenie zaburzeń psychicznych.

W takich przypadkach jak farmakologiczne leczenie litem przy leczeniu chorób psychicznych bardzo ważne jest, aby przyjmować lit zgodnie z zaleceniami lekarza oraz regularnie kontrolować poziom litu we krwi, aby uniknąć ryzyka przedawkowania.